9 rzeczy, które trzeba wiedzieć o specustawie w sprawie pomocy dla obywateli Ukrainy

15.03.2022 Publikacje

Specjalna ustawa, która ma określić zasady pomocy obywatelom Ukrainy już obowiązuje. Poza kwestiami najbardziej palącymi dla uciekających przed wojną wprowadza zmiany, o których muszą wiedzieć także krajowi pracodawcy, przedsiębiorcy, udostępniający lokale, czy podatnicy. Oto dziewięć najpilniejszych rzeczy na które należy zwrócić uwagę:

1. Uproszczona, ale nie automatyczna legalizacja pobytu

W specustawie pojawia się zupełne nowa podstawa prawna pobytu obywali Ukrainy w Polsce. Wprowadzono uproszczoną procedurę legalizacji pobytu, co ma znaczenie nie tylko dla samych uciekających przed wojną, ale także firm i osób oferujących im w przyszłości zatrudnienie. Legalny pobyt na podstawie specustawy może trwać zasadniczo 18 miesięcy, czyli do wakacji przyszłego roku. Ale uwaga, taki pobyt powinien zostać zarejestrowany przez komendanta placówki Straży Granicznej podczas kontroli granicznej albo zgłoszony przez obywatela Ukrainy osobiście w urzędzie gminy, do której przyjechał. Wniosek o legalny pobyt nie jest czystą formalnością, na jego złożenie jest 60 dni i związany ma być z nadaniem numeru PESEL, pobraniem odcisków palców, dołączeniem zdjęć i przekazaniem wielu danych. Trzeba przygotować się czasowo i organizacyjnie na takie czynności i mieć świadomość, że procedura dotyczy całych rodzin, także dzieci. Warto upewnić się, czy dany urząd gminy ma już techniczne możliwości przyjmowania wniosków. Praktyka ostatnich dni pokazuje, że warto też sprawdzić, czy straż graniczna zarejestrowała pobyt. Obywatele Ukrainy, którzy mają potwierdzenie rejestracji pobytu w Polsce przez straż graniczną są na teranie naszego kraju legalnie, przy czym to może być sytuacja rzadka.

2. Raczej nie można wyjechać

Nie wszyscy obywatele Ukrainy przyjechali do Polski po wybuchu wojny. Część z nich przebywała już wcześniej w Polsce, część była u swoich bliskich w Ukrainie, wojna ich zaskoczyła i to spowodowało powrót do Polski. Nie zawsze wjazd do Polski będzie oznaczał konieczność legalizacji pobytu, ponieważ nie dotyczy osób  które już posiadają ważne dokumenty pobytowe. Prawo do uproszczonej legalizacji jest bowiem niezależne od innych uprawnień do wjazdu i pobytu na terytorium naszego kraju. Dotyczy to posiadających zezwolenie na pobyt stały, zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej, zezwolenie na pobyt czasowy, posiadających status uchodźcy, ochronę uzupełniającą lub zgodę na pobyt tolerowany. Trzeba tylko i aż sprawdzić (powinni to zrobić także pracodawcy), czy dokumenty pobytowe nadal zachowują swoją ważność. Dla tych którzy skorzystają z nowej uproszczonej procedury ważne jest z kolei, że nie mogą wyjeżdżać z Polski na dłużej niż miesiąc. Taki wyjazd musi się rozpocząć i zakończyć w ciągu 30 dni, inaczej powrót do Polski będzie nielegalny. Dotyczy to szczególnie osób, które chciałyby na dłużej pojechać do swoich bliskich i wrócić do Polski.  

3. Pieniądze za gościnność

Ustawa daje podstawę do ubiegania się o specjalne świadczenie pieniężne dla osób, które udzielają pomocy obywatelom Ukrainy oferując zakwaterowanie i wyżywienie. Takie zapowiedzi pojawiły się zaraz po wybuchu wojny, jednak wiele osób udziela pomocy z potrzeby serca. Gdyby jednak rzeczywiście chciały otrzymać wsparcie finansowe, to są trzy sprawy, na które należy zwrócić uwagę:

  1. Pomoc finansowa trwać ma zasadniczo tylko 60 dni (może być przedłużona w szczególnie uzasadnionych przypadkach).
  2. Wysokość pomocy finansowej dopiero ma zostać określona w rozporządzeniu (rząd nad nim pracuje, mowa jest o kwocie 40 zł dziennie, ale też limicie miesięcznym, nie można więc 40 zł po prostu pomnożyć przez 60).
  3. W ustawie mowa jest o wsparciu finansowym dla każdego, kto pomaga oferując zakwaterowanie i wyżywienie, nie tylko jeśli przyjmuje uchodźców do własnego domu. Czytając specustawę można wysunąć wniosek, że dla uchodźców można wynająć osobny lokal i otrzymać pomoc finansową.

4. Praca na uproszczonych zasadach, ale też nie automatycznie

Twórcy specustawy chcą ułatwić obywatelom Ukrainy rozpoczęcie pracy, aby nie tylko poprawić ich sytuację ekonomiczną, ale także dać im namiastkę normalności. Nie oznacza to jednak, że każdy obywatel z Ukrainy po prostu może zacząć pracę, a pracodawca może zatrudnić go, tak jak pracownika krajowego:

  1. Pracodawca może zatrudnić tylko osobę legalnie przebywającą w Polsce (potrzebna może być więc chociażby  uproszczona legalizacja pobytu).
  2. Pracodawca zatrudniający musi powiadomić o tym w terminie 14 dni (to nowe rozwiązanie, można poinformować po rozpoczęciu pracy przez obywatela Ukrainy, a nie przed).
  3. Pracodawca może powiadomić urząd pracy elektronicznie. Nie do końca jest jasne, czy trzeba powiadamiać o zatrudnieniu osoby, gdy takie zgłoszenie było dokonane przed wojną (nie ma przepisu, który by to regulował wprost w specustawie). Z ostrożności można to rozważyć.

W ramach dofinansowania PFRON możliwe jest zatrudnienie obywateli Ukrainy z niepełnosprawnością.

Dla pracodawców z sektora edukacji, badań naukowych i placówek medycznych ważne może być dopuszczenie zatrudnienia naukowców, nauczycieli, lekarzy i pielęgniarek z Ukrainy na uproszczonych zasadach (nie będzie m.in. wymogu obywatelstwa polskiego).

5. Własna firma na takich zasadach jak dla Polaków

Podejmowanie i wykonywanie działalności gospodarczej przez obywateli Ukrainy – tu rozwiązania prawne są prawie takie same jak dla obywateli Polski. Nie ma żadnej specjalnej procedury rozpoczęcia aktywności ekonomicznej na własny rachunek, za wyjątkiem uzyskania numeru PESEL. Pracodawcom otwiera to możliwość współpracy B2B, ale na jedną drobną, jednak potencjalnie dotkliwą w skutkach rzecz, trzeba zwrócić uwagę. W przypadku gdy pobyt przedsiębiorcy – obywatela Ukrainy na naszym terytorium przestanie być legalny jego działalność zostanie po prostu wykreślna z CEIDG.

6. Dostęp od wszystkich świadczeń

Na mocy specustawy obywatele Ukrainy zostali objęci ubezpieczeniem zdrowotnym NFZ (w tym bezpłatną pomocą psychologiczną), co sprawi że będą mieli prawo do korzystania z usług nie tylko publicznych placówek, ale także tych które mają podpisane kontrakty z NFZ, np. w zakresie podstawowej opieki zdrowotnej. Jako pracownicy będą mieli oczywiście także dostęp do tych świadczeń, które związane są z zatrudnieniem. Dla obywateli Ukrainy dostępne będą też świadczenia z szeroko rozumianej pomocy państwa, czyli tzw. 500 plus, 300 plus, świadczenia rodzinne (to zupełnie coś innego niż dwa pierwsze, najprawdopodobniej kobiety które uciekły z dziećmi zostaną uznane za samotne matki mimo pobytu drugiego rodzica w Ukrainie), ale także rodzinnego kapitału opiekuńczego, dofinansowania pobytu w żłobku (mogą być nawet tworzone specjalne, nowe żłobki w związku z duża liczbą dzieci wśród uchodźców) i świadczenia  pomocy społecznej oraz specjalne świadczenie jednorazowe w wysokości 300 zł. Tutaj trzeba wskazać na dwie rzeczy. Po pierwsze, pracodawcy osób z Ukrainy dla potrzeb świadczeń społecznych będą musieli wystawiać dodatkowe zaświadczenia (np. dot. zapomogi, o dochodach). Po drugie, niektóre świadczenia będą wypłacane tylko w formie bezgotówkowej i konieczne stanie się posiadanie rachunku bankowego.

7. Bez podatkowych zachęt

W specustawie nie znalazły się specjalne zachęty podatkowe, które po wybuchu wojny były ogólnie zapowiadane (ulgi, zwolnienia, itp.), a finalne regulacje raczej tylko porządkują to, co jest związane z funkcjonowaniem pomocy humanitarnej:

  1. W kosztach uzyskania przychodu ujęte mogą być wydatki związane z darowiznami na cele związane z przeciwdziałaniem skutkom działań wojennych na terytorium Ukrainy, ale uwaga – tylko do końca tego roku i kiedy odbiorcą darowizny są określone w ustawie podmioty.
  2. Do przychodu nie trzeba będzie wliczać wartości darowizn i nieodpłatnych świadczeń.
  3. Pomoc otrzymana od samych obywateli Ukrainy będzie zwolniona z podatku.

8. Szkoły poza szkołami

Specustawa wprowadza ogromną rewolucję w wykorzystywaniu nieruchomości na potrzeby edukacyjne. Wprost przewidziano w niej, że w celu zapewnienia kształcenia, wychowania i opieki nad dziećmi i uczniami będącymi obywatelami Ukrainy mogą być tworzone punkty dla prowadzenia zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych podporządkowane organizacyjnie szkołom lub przedszkolom. W związku z dużą liczbą dzieci jest to bardzo prawdopodobne i będzie oznaczało wykorzystanie np. nieruchomości biurowych do celów edukacyjnych. Takie działanie musi  być poprzedzone uchwałą właściwej jednostki prowadzącej, ale będzie się to obywało przy złagodzonych wymaganiach technicznych i lokalizacyjnych. W obrocie prawnym szybko mogą się więc pojawić umowy z właścicielami i zarządcami nieruchomości związane „z inną lokalizacją prowadzenia zajęć”.

9. Ustawa z mocą wsteczną

W przypadku specustawy o pomocy dla obywali Ukrainy ustawa weszła w życie z dniem ogłoszenia (ogłoszenie w Dzienniku Ustaw nastąpiło w dniu 12 marca 2022 r.), ale uwaga – ustawa weszła co do zasady w życie z mocą od 24 lutego 2022 r., tj. od dnia rosyjskiej agresji na Ukrainę. Jest to sytuacja wyjątkowa, gdyż taka konstrukcja przepisów oznacza, że ustawa ma moc wsteczną.

 

Jeśli jakiekolwiek zagadnienia związane z powyżej przedstawionymi regulacjami wymagają bliższych wyjaśnień lub budzą Państwa wątpliwości, prawnicy Kancelarii GESSEL pozostają do Państwa dyspozycji.

Paweł Blajer

dr Paweł Blajer
of counsel, adwokat
p.blajer@gessel.pl

Mogą Cię zainteresować

05.03.2024

„Gram w zielone”, czyli Komisja Europejska zmusza Zalando do zmiany praktyk

W czasach, gdy dużo się mówi o stanie środowiska naturalnego a korzystanie z kopalnych źródeł energii jest wątpliwe i moralnie i ekonomicznie, proekologiczne postawy prz...

Publikacje
„Gram w zielone”, czyli Komisja Europejska zmusza Zalando do zmiany praktyk

08.12.2023

Cinema City kontra SFP-ZAPA. Sądowa walka o tantiemy trwa

Sądowa walka o tantiemy. Stawką w sprawie między Cinema City a SFP-ZAPA, którą rozstrzygnie niebawem Sąd Najwyższy, są dziesiątki milionów, a w przyszłości nawet setk...

Publikacje
Cinema City kontra SFP-ZAPA. Sądowa walka o tantiemy trwa
Wszystkie publikacje

Chcesz być na bieżąco?

Zapisz się do newslettera!