Ochrona sygnalistów

Parlament Europejski przyjął projekt „Dyrektywy w sprawie ochrony osób zgłaszających przypadki naruszenia prawa Unii”, potocznie zwanej dyrektywą o ochronie sygnalistów. Zasadniczym celem projektowanych przepisów jest ochrona podmiotów, które mogłyby doznać prawnych, ekonomicznych czy innych dolegliwości w charakterze odwetu z tytułu zgłoszenia przez nie lub przez inne związane z nimi osoby informacji na temat określonych naruszeń prawa.

Przewidziany w Dyrektywie krąg osób chronionych, zgłaszających nieprawidłowości w organizacjach (tzw. sygnalistów) jest bardzo obszerny. Głównym kryterium oceny, czy dana osoba byłaby chroniona, będzie hipotetyczna możliwość poddania jej prawnym lub faktycznym dolegliwościom stosowanym jako odwet za dokonanie zgłoszenia. Krąg osób chronionych obejmuje zatem nie tylko pracowników rozumianych jako osoby fizyczne pozostające w stosunku pracy, ale także osoby pozostające w stosunku zależności (zawodowej, ekonomicznej, faktycznej), niezależnie od charakteru prawnego więzi, nawet jeśli z organizacją  związani są tylko pośrednio a więź ta ma charakter nieodpłatny.

Katalog sygnalistów

Ochronę przyznaje się w szczególności:

• pracownikom (w tym także osobom, których stosunek pracy już ustał, a także ubiegającym się o jego nawiązanie),
• osobom prowadzącym działalność na własny rachunek (w tym osobom współpracującym z przedsiębiorcą na zasadzie B2B),
• akcjonariuszom oraz wspólnikom spółek,
• osobom będącym członkami organów (w tym członkom zarządów i rad nadzorczych),
• wolontariuszom i stażystom,
• wszelkim osobom pracującym pod nadzorem i kierownictwem wykonawców, podwykonawców i dostawców.

Dyrektywa przewiduje wyłączenie ochrony dla osób, które fałszywe informacje przekazały w złej wierze. Kwestię weryfikacji dobrej albo złej wiary sygnalisty projekt Dyrektywy pozostawia jednak otwartą, przez co zająć się nią będzie musiał ustawodawca krajowy, a w indywidualnych przypadkach wymiar sprawiedliwości.

Obowiązki przedsiębiorcy

Projekt przewiduje ponadto nałożenie na przedsiębiorców pewnych obowiązków proceduralno-organizacyjnych z zakresu compliance, głównie o charakterze wdrożenia systemu obsługi zgłoszeń i podejmowania środków następczych. Dyrektywa ma dotyczyć:

1. przedsiębiorców, którzy zatrudniają minimum 50 pracowników,
2. przedsiębiorców działających w sektorze usług, produktów i rynków finansowych oraz podmiotów obowiązanych na gruncie przepisów z zakresu przeciwdziałania praniu pieniędzy lub finansowaniu terroryzmu, niezależnie od liczby zatrudnionych.

Objęcie podmiotów zatrudniających poniżej 50 pracowników obowiązkami wynikającymi z dyrektywy pozostawiono uznaniu ustawodawcy krajowego.

Przedsiębiorcy będą zobowiązani do ustanowienia wewnętrznych kanałów i wdrożenia procedur na potrzeby dokonywania zgłoszeń, w tym ich ewidencjonowania oraz podejmowania działań następczych. Dyrektywa zakreśla przy tym ramy i wskazuje obligatoryjne elementy procedur, w dużej mierze uwzględniając istniejące dobre praktyki i sprawdzone rozwiązania. Obsługi zgłoszeń nie trzeba będzie zapewniać we własnym zakresie – będzie ją można powierzyć zewnętrznemu profesjonaliście, a przedsiębiorcy zatrudniający od 50 do 249 pracowników będą mogli uwspólnić ich obsługę z innymi przedsiębiorcami.

Zgłoszenie nieprawidłowości

Projekt dyrektywy wprowadza 3 kanały komunikacyjne zgłaszania nieprawidłowości:

• wewnętrzny (obowiązujący wewnątrz przedsiębiorstwa);
• zewnętrzny (regulujący tryb zgłaszaniu nieprawidłowości bezpośrednio do organów państwa);
• procedurę publiczną polegającą na ujawnieniu informacji o naruszeniach bezpośrednio opinii publicznej, np. w mass-mediach, za pośrednictwem platform internetowych czy mediów społecznościowych. Aby jednak osoba upubliczniająca informacje mogła zostać ochroną, wymagane będzie uprzednie dokonanie przez nią zgłoszenia kanałem zewnętrznym i brak podjęcia w terminie odpowiednich działań przez odbiorców zgłoszenia.

Sygnalista – niezależnie czy skorzystał z wewnętrznego czy zewnętrznego kanału informacyjnego – ma prawo w terminie 3 miesięcy od daty zgłoszenia, do otrzymania informacji o podjętych działaniach następczych.

Po przyjęciu zakończeniu procesu przyjęcia Dyrektywy, ustawodawca będzie miał 2 lata na wdrożenie jej przepisów do krajowego porządku prawnego.

Warto wiedzieć:

• Wg Dyrektywy ochrona przewidziana dla osoby zgłaszającej naruszenie przysługiwałaby nawet w razie zgłoszenia „uzasadnionego podejrzenia dotyczącego potencjalnego przyszłego zaniechania, które jest sprzeczne z celem przepisów, do którego prawdopodobnie dojdzie w organizacji, z którą zgłaszający utrzymywał kontakt w kontekście wykonywanej pracy”.
• Po przyjęciu i wejściu w życie Dyrektywy ustawodawca stanie przed jej implementacją do krajowego porządku prawnego, w taki sposób, aby z jednej strony zapewnić realizację słusznych skądinąd celów dyrektywy, a z drugiej wprowadzić rozwiązania o charakterze racjonalnym i wykonalnym.
• Mimo, że Dyrektywa odnosi się tylko do naruszeń w określonych obszarach prawa, jej racjonalne wdrożenie przez podmioty obowiązane wymagać będzie w praktyce wprowadzenia całościowego systemu ochrony sygnalistów, niezależnie od charakteru zgłaszanych przez nich nieprawidłowości.
• Wdrożenie Dyrektywy powinno stanowić dla przedsiębiorcy wartość dodaną, podnoszącą kulturę korporacyjną i jakość zarządzania przedsiębiorstwem. Będzie to jednak wymagało odejścia przez ustawodawcę od niektórych dotychczas prezentowanych koncepcji uregulowania statusu sygnalisty jako informatora organów ścigania z licencją na donoszenie, uwidocznionych np. w projekcie ustawy o jawności życia publicznego.

W przypadku pytań lub wątpliwości zapraszamy do kontaktu z: