„Drugie oko” w przeszukaniach UOKiK

W dniu 16 stycznia 2019 r. Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 105n ust. 4 zdanie drugie ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów [„Ustawa”] jest niezgodny z art. 78 w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Przeszukanie w sprawach ograniczających konkurencję

Zgodnie z art. 105n ust. 1 Ustawy Prezes UOKiK może – w toku postępowania wyjaśniającego i postępowania antymonopolowego – przeprowadzić przeszukanie w celu znalezienia informacji mogących stanowić dowód w sprawie, o ile istnieją uzasadnione podstawy do przypuszczenia, że takie  informacje można u przedsiębiorcy znaleźć. Przeprowadzenie przeszukania wymaga każdorazowo zgody Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, udzielonej na wniosek Prezesa Urzędu. Sąd wydaje w tej sprawie w ciągu 48 godzin postanowienie, na które – zgodnie z art. 105n ust. 4 zdanie drugie Ustawy – nie przysługuje zażalenie.

Wprawdzie art. 105 p Ustawy daje przedsiębiorcy prawo wniesienia zażalenia na czynności przeszukania wykraczające poza zakres przedmiotowy przeszukania lub inne czynności przeszukania podjęte z naruszeniem przepisów, ale ustawodawca wykluczył możliwość zaskarżenia postanowienia wydanego w przedmiocie wyrażenia przez Sąd zgody na przeprowadzenie przeszukania. Takie rozwiązanie wzbudziło wątpliwość, czy respektuje ono podstawowe gwarancje konstytucyjne w zakresie prawa do sądu.

 Co na to Konstytucja ?

Wyrażone w art. 45 ust. 1 Konstytucji prawo do sądu jest jednym z podstawowych praw jednostki oraz jedną z fundamentalnych gwarancji praworządności. Na konstytucyjne prawo do sądu składa się w szczególności:

1. prawo uruchomienia procedury przed sądem niezależnym, bezstronnym i niezawisłym;
2. prawo do odpowiednio ukształtowanej procedury sądowej, zgodnej z wymogami sprawiedliwości i jawności;
3. prawo do wyroku sądowego,
4. prawo do odpowiedniego ukształtowania ustroju i pozycji organów rozpoznających sprawy.

Jak wyjaśnił Trybunał w wyroku z dnia 31 marca 2009 r., SK 19/2008 „na zasadę sprawiedliwości proceduralnej składają się w szczególności następujące wymagania:

1. możności bycia wysłuchanym,
2. ujawniania w sposób czytelny motywów rozstrzygnięcia, co ma zapobiegać jego dowolności i arbitralności, oraz
3. zapewnienia uczestnikowi postępowania przewidywalności jego przebiegu„

Ponadto art. 78 Konstytucji gwarantuje każdej ze stron prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji. Aby zasada ta mogła być urzeczywistniona, postępowania muszą być przynajmniej dwuinstancyjne. „Brak możliwości zaskarżenia do sądu wyższej instancji ogranicza zainteresowanym prawo do sądu, co jest sprzeczne z zasadą demokratycznego państwa prawnego” orzekł Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 27 czerwca 1995 r., K 4/94 i potwierdził ten pogląd m.in. w wyroku z dnia 10 lipca 2000 r., SK 12/99.

Co oznacza wczorajszy wyrok Trybunału?

Przede wszystkim konieczność zmiany przepisów Ustawy poprzez wprowadzenie możliwości zaskarżenia postanowienia Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów zezwalającego na przeprowadzenie przeszukania u przedsiębiorców. Dodatkowa kontrola w postaci Sądu Apelacyjnego może mieć pozytywny wpływ na poprawę jakości zarówno wniosków Prezesa UOKiK o zgodę na przeszukanie, jak i na wydawane w tych sprawach postanowienia Sądu. Ciekawe, czy do czasu zmiany przepisów, Sąd Apelacyjny zdecyduje się na bezpośrednie stosowanie Konstytucji i będzie dopuszczać możliwość wniesienia zażalenia na postanowienie Sądu wydane w przedmiocie wyrażenia zgody na przeprowadzenie przeszukania?

Kontakt:

Bernadeta Kasztelan-Świetlik
Wspólnik, radca prawny
b.kasztelan@gessel.pl
+48 22 318 69 57