Jak podzielić kolekcję sztuki po rozwodzie?

09.04.2018 Publikacje

Jak podzielić kolekcję sztuki po rozwodzie? Przy rozwodzie dochodzi do automatycznego ustania wspólności majątkowej. Jednak do definitywnego uregulowania pomiędzy byłymi małżonkami kwestii związanych ze wspólnym majątkiem konieczne jest dokonanie podziału majątku dorobkowego. Można przeprowadzić go na kilka sposobów.

Podział majątku dorobkowego małżonków po ustaniu wspólności majątkowej może nastąpić w postępowaniu nieprocesowym przed sądem rejonowym. Jego właściwość ustala się wówczas według miejsca położenia wspólnego majątku. Podziału takiego majątku można również dokonać w wyroku orzekającym rozwód, jeżeli jego przeprowadzenie nie spowoduje nadmiernej zwłoki w toku prowadzonego postępowania. Takie sytuacje mają najczęściej miejsce, gdy małżonkowie przedstawią zgodny projekt podziału majątku lub gdy postępowanie dowodowe w zakresie spornych okoliczności może być przeprowadzone w ograniczonym przedmiotowo zakresie. Podział majątku wspólnego może być również dokonany w postępowaniu przed sądem polubownym. Ten można przeprowadzić także bez udziału sądu, o czym dalej.

W sądowym postępowaniu o podział majątku wspólnego ustalany jest skład i wartość majątku, a sąd rozstrzyga między innymi potencjalne spory o przynależność danego obiektu do majątku wspólnego. Ciekawym zagadnieniem jest na przykład ustalenie, czy kolekcja biżuterii może być uznana za przedmiot zaliczony do majątku osobistego jako służący wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków. W postępowaniu sąd orzeka również o żądaniu ustalenia nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym oraz o tym, jakie wydatki, nakłady i inne świadczenia z majątku wspólnego na rzecz majątku osobistego lub odwrotnie podlegają zwrotowi. Pod pojęciem nakładów należy rozumieć koszty poniesione na zachowanie, eksploatację lub ulepszenie rzeczy, natomiast wydatki to koszty nabycia jakiegoś przedmiotu majątkowego.

Co do zasady, sądowy podział majątku dorobkowego obejmuje całość majątku wspólnego. Powołując się jednak na przesłankę „ważnych powodów” możliwe jest wystąpienie z wnioskiem o ograniczenie podziału majątku dorobkowego do wskazanej przez małżonków części. Takie ograniczenie może wynikać zarówno z powodów osobistych zachodzących po stronie jednego z małżonków, jak i z powodów ekonomicznych. W przypadku podziału dzieł sztuki można sobie wyobrazić sytuację, w której ważnym powodem uzasadniającym orzeczenie podziału tylko części majątku są problemy lub wysokie koszty związane ze zdobyciem wyceny posiadanego obiektu, które nierzadko nie przystają do przewidywanej wartości takiego składnika majątkowego.

Ważnym powodem może być także złożenie przez małżonków zgodnego wniosku o przeprowadzenie podziału częściowego. Dla przykładu można wskazać na sytuację, w której posiadanie danego dzieła sztuki przejawia szczególną wartość dla jednego z małżonków, a nie dysponuje on w danym momencie środkami, by dokonać spłaty jego wartości na rzecz byłego małżonka. Ze względów oczywistych podział fizyczny takiego dzieła nie jest możliwy, a małżonkowie mogą nie być zainteresowani jego sprzedażą. Ocena, czy w takim przypadku zachodzą ważne powody uzasadniające dokonanie częściowego podziału, przeprowadzana będzie jednak przez sąd przy uwzględnieniu wszystkich okoliczności konkretnej sprawy.

Do składników majątku, które zostaną wyłączone z podziału zastosowanie znajdą odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych, a każdemu z małżonków będą przysługiwały udziały w składnikach majątku. Z zastosowania tych przepisów wynika, że małżonkowie po ustaniu wspólności ustawowej mają prawo do współposiadania przedmiotów objętych współwłasnością, do korzystania z nich w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem, są uprawnieni do czerpania z nich pożytków, mają obowiązek ponoszenia wydatków i ciężarów na ich utrzymanie, mają prawo i obowiązek współdziałania w zarządzie wyłączonym składnikiem majątku, jak również mogą wykonywać wszelkie czynności i dochodzić wszelkich roszczeń, które zmierzają do zachowania ich wspólnego prawa. Każdy z małżonków może jednak w dowolnym momencie wystąpić z żądaniem dokonania podziału wybranego składnika majątkowego.

W sytuacji, gdy jeden z małżonków wystąpił z żądaniem dokonania podziału danego składnika majątkowego lub małżonkowie nie doszli do porozumienia w zakresie wyłączenia tego składnika z podziału, pozostanie wydanie rozstrzygnięcia przez sąd. Do dokonania podziału przez sąd niezbędne jest ustalenie wartości składnika majątkowego, a w przypadku większej ilości składników majątku, np. kolekcji dzieł sztuki, również ich składu. Ustala się go według stanu posiadania w dniu ustania wspólności majątkowej, natomiast jego wartość- według cen rynkowych w chwili dokonania podziału majątku.

Najczęściej małżonkowie wskazują wartość danego składnika majątkowego. Jeżeli jednak nie będą oni co do tego zgodni lub przeprowadzona przez nich wycena będzie budziła uzasadnione wątpliwości, np. nie zostanie uprawdopodobniona przez profesjonalną wycenę lub dokument zakupu dzieła sztuki, sąd samodzielnie ustali taką wartość. W tym zakresie sąd najczęściej wydaje postanowienie o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego rzeczoznawcy, który oszacuje wartość składnika majątkowego. Takie działanie spowoduje oczywiście konieczność zapłaty przez strony dodatkowych kosztów związanych z wynagrodzeniem biegłego.

Kwestia dokonania wyceny konkretnego dzieła sztuki lub całej kolekcji po upływie wielu lat po ustaniu wspólności ustawowej lub po przeprowadzeniu podziału pozostałego majątku małżonków może powodować pewne trudności. Wartość niektórych składników majątkowych może być różna w zależności od tego, jaką datę uznamy za właściwą do dokonania wyceny. Znane są przypadki, kiedy wartość dzieła sztuki zmieniła się radykalnie ze względu na wzrost zainteresowania pracami danego artysty lub potwierdzenie oryginalności danego dzieła. W takich sytuacjach wartość takiego składnika majątkowego zostanie ustalona na dzień dokonania podziału przez sąd.

Ciekawym przykładem może być anegdota dotycząca obrazu Albrechta Dürera z kolekcji rodziny Wańkowiczów. W momencie złożenia oferty sprzedaży ówcześni eksperci uznali, że obraz jest falsyfikatem, gdyż słynny monogram Dürera A/D był czarny, podczas gdy powszechnie wiadomo było, że artysta używał do podpisu złotych liter. Obraz został sprzedany za cenę falsyfikatu, a następnie wskutek dalszej odsprzedaży, oczywiście za olbrzymie pieniądze, trafił do Muzeum Berlińskiego jako autentyczne dzieło Dürera. Wystarczyło ponoć oczyścić zabrudzone z upływem czasu litery, by ujawni ich prawdziwy kolor.1

Powyższe okoliczności warto mieć na uwadze w przypadku odkładania decyzji o podziale majątku wspólnego. Ze względu na czas trwania postępowania sądowego i możliwe trudności z dokonaniem wyceny danego składnika majątkowego, najlepszym rozwiązaniem wydaje się skorzystanie z pozasądowego sposobu podziału majątku poprzez zawarcie umowy o podział majątku wspólnego. Taka umowa podlega ogólnym przepisom o formie czynności prawnych i może przybrać dowolny charakter. Jednak jeżeli w skład majątku wspólnego wchodzi składnik, na który przeniesienie prawa własności wymaga zachowania szczególnej formy, umowę o podział majątku wspólnego należy zawrzeć w takiej właśnie formie.

W umowie o podział majątku wspólnego należy wymienić składniki podlegające podziałowi, określić ich skład, wartość oraz sposób podziału, uwzględniając przy tym wielkość i terminy spłat, jak również rozliczenie poczynionych przez małżonków nakładów i wydatków. Wszystkie te elementy, jak również wybór, czy podziałem objąć cały majątek czy tylko jego wybraną część, pozostają jednak w gestii woli stron, co czyni tę formę znacznie atrakcyjniejszą od postępowania prowadzonego przed sądem. Wydaje się również, że podpisanie umowy o podział majątku wspólnego jest rozwiązaniem bardziej „eleganckim”, dającym większe szanse na zapewnienie niezbędnej dyskrecji i poszanowanie stron.

1.Monika Bryl, Rynek sztuki w Polsce, Poradnik dla kolekcjonerów i inwestorów, PWN, str. 124-125, za: K. Uniechowska, Uniechowski opowiada, czyli tajemnicy mafii antykwarskiej, Czytelnik, Warszawa 1975, str. 224-225 Autorką tekstu jest 

marta grabiec 1 200x300Marta Grabiec, adwokat w Kancelarii GESSEL, która specjalizuje się w prawie własności intelektualnej, prawie nowych technologii, zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, prawie mediów oraz ochronie dóbr osobistych. Posiada wieloletnie doświadczenie w obsłudze prawnej polskich i zagranicznych przedsiębiorców w wyżej wymienionych obszarach. Reprezentuje Klientów w postępowaniach sądowych, w sporach dotyczących zwalczania naruszeń praw własności intelektualnej, zwalczania czynów nieuczciwej konkurencji i naruszenia dóbr osobistych. Z Kancelarią GESSEL związana od 2012 roku.

Mogą Cię zainteresować

17.07.2024

Czy zatrudnienie przez Microsoft pracowników start-upów może być formą koncentracji ?

Czy zatrudnienie przez Microsoft pracowników start-upów może być formą koncentracji ? Zatrudnienie przez Microsoft pracowników start-upów jest badane jako możliwa fuz...

Publikacje
Czy zatrudnienie przez Microsoft pracowników start-upów może być formą koncentracji ?

10.07.2024

Jedni idą na wakacje, a inni – na wojnę z gigantami cyfrowymi Microsoftem i Apple

W przypadku Microsoft - Komisja zarzuca Microsoft nadużycie pozycji dominującej na światowym rynku aplikacji SaaS poprzez związanie produktu do komunikacji i współpracy ...

Publikacje
Jedni idą na wakacje, a inni – na wojnę z gigantami cyfrowymi Microsoftem i Apple
Wszystkie publikacje

Chcesz być na bieżąco?

Zapisz się do newslettera!

tygrys