Obligatoryjny charakter polubownych metod rozwiązywania sporów zastrzeżonych w Warunkach FIDIC Red Book.

Sąd Najwyższy po raz pierwszy pochylił się nad problemem tzw. wielostopniowych klauzul rozwiązywania sporów. Przedmiotem analizy był charakter instytucji komisji rozjemczej, przewidzianej w klauzulach 20.2 – 20.4 tzw. „czerwonej książki” FIDIC (1999). Sąd Najwyższy uznał, że komisja rozjemcza jest etapem obligatoryjnym dla Stron, wpisując się tym samym w główny nurt orzecznictwa międzynarodowego w tej materii.

Spór poddany pod rozstrzygnięcie Sądowi Najwyższemu dotyczył zapłaty wynagrodzenia za wykonane roboty dodatkowe. Kontrakt stron oparty został o tzw. czerwoną książkę FIDIC (1999, dalej jako „Warunki FIDIC”).

Po nieudanych próbach stron dojścia do porozumienia, wykonawca wskazał zamawiającemu kandydata na osobę rozjemcy, zgodnie z Warunkami FIDIC. Zamawiający sprzeciwił się kandydaturze, nie wskazał jednak własnej. Żadna ze Stron nie zwróciła się o wyznaczenie rozjemcy do tzw. jednostki wyznaczającej (zgodnie z klauzulą 20.3.). Zamiast tego, wykonawca wystąpił bezpośrednio przed sąd arbitrażowy, który stwierdził swą właściwość i uwzględnił powództwo.

W skardze o uchylenie wyroku sądu polubownego zamawiający zarzucał, że komisja rozjemcza stanowi obowiązkowy element procedury polubownego rozwiązywania sporów, przewidzianej w Warunkach FIDIC. W związku z tym, wykonawca nie mógł wnieść powództwa przed sąd arbitrażowy nie wyczerpawszy wcześniej tej procedury. Po drugie, to po stronie wykonawcy, jako inicjatora postępowania, powinno leżeć wystąpienie do jednostki wyznaczającej z żądaniem nominacji zastępczej. Sprawa trafiła w końcu przed Sąd Najwyższy.

Sąd ten nie miał wątpliwości, że zgodnie z Warunkami FIDIC, komisja rozjemcza ma pomiędzy stronami charakter obligatoryjny. Oznacza to, że realizacja tego stadium rozwiązywania sporu jest konieczna przed wystąpieniem z powództwem przed sąd arbitrażowy. Dopiero w przypadku, kiedy z przyczyn przewidzianych w Warunkach FIDIC nie mogło dojść do powołania komisji, strona może wszcząć postępowanie arbitrażowe.

Jednocześnie, dokonując wykładni Warunków FIDIC, Sąd Najwyższy uznał, że w razie braku porozumienia co do wyboru rozjemcy, ciężar wystąpienia do jednostki wyznaczającej z wnioskiem o nominację zastępczą spoczywa w równym stopniu na obu stronach. Ich bierność w tym zakresie może zostać – w konkretnym stanie faktycznym – uznana za „inny powód” w rozumieniu klauzuli 20.8., uprawniający do wystąpienia przed arbitraż z pominięciem komisji rozjemczej. Zaprezentowana w tym zakresie argumentacja nakazuje prowadzenie niezmiernie uważnej komunikacji z drugą stroną na przedeskalacyjnych etapach sporu.

Jest to pierwsza wypowiedź Sądu Najwyższego dotycząca wielostopniowych klauzul rozwiązywania sporów, niezmiernie istotna zarówno dla branży budowlanej korzystającej z Warunków FIDIC, jak również dla praktyków arbitrażu oraz innych alternatywnych metod rozwiązywania sporów. Wyrok sankcjonuje przejściowe wyłączenie dopuszczalności drogi arbitrażowej, do czasu realizacji zastrzeżonych w umowie procedur rozwiązywania sporu. Wypowiedź ta stanowi potwierdzenie, że wielostopniowe klauzule rozwiązywania sporów z powodzeniem mogą być stosowane w polskim porządku prawnym. Oczywiście, cała klauzula oraz jej poszczególne „stopnie” spełniać muszą określone wymagania, w tym w zakresie ich konkretyzacji oraz pewności. Należy także mieć na uwadze obowiązek współdziałania stron podczas realizacji procedur polubownych zastrzeżonych w umowie.

Niestety, komentowany wyrok pozostawia bez odpowiedzi szereg innych zagadnień, niezmiernie istotnych z punktu widzenia praktyki obrotu. W szczególności, nie odpowiada na pytanie o skuteczność zastrzeżenia wielostopniowych klauzul rozwiązywania sporów w przypadku wyboru sądu powszechnego jako właściwego do finalnego rozstrzygnięcia tych sporów. Niejednokrotnie – w szczególności w przypadku zamówień publicznych –warunki szczególne usuwają z Warunków FIDIC zapis na sąd polubowny, pozostawiając jednocześnie wcześniejsze procedury polubowne. Na tym tle powstaje pytanie, czy brak skorzystania np. z komisji rozjemczej stanowi dla strony jakąkolwiek przeszkodę dla wystąpienia z powództwem przed sąd powszechny.

Z pewnością jednak Sąd Najwyższy, poprzez rozwianie wątpliwości dotyczących charakteru komisji rozjemczej w Warunkach FIDIC, przyczynił się znacznie do rozwoju alternatywnych metod rozwiązywania sporów w polskim porządku prawnym.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 2015 r., IV CSK 443/14.

Kontakt: 

Leszek Koziorowski – wspólnik, radca prawny
tel. 22 318 69 03,
e-mail: l.koziorowski@gessel.pl

Maciej Trąbski– radca prawny
tel. 22 318 69 24,
e-mail: m.trabski@gessel.pl