Sztuka w domenie publicznej

19.03.2018 Publikacje

Każdego roku 1 stycznia obchodzone jest nieoficjalne święto zwane Dniem Domeny Publicznej, podczas którego instytucje i organizacje kulturalne w wielu krajach propagują wiedzę z zakresu prawa autorskiego, zwracając uwagę na znaczenie wolnego obrotu twórczością artystyczną.

To w tym dniu do domeny publicznej przechodzą kolejne obiekty, w tym również obrazy znanych malarzy, co powoduje, że ich wykorzystanie przez osoby zainteresowane jest możliwe praktycznie bez żadnych ograniczeń prawnych, w tym również w celach komercyjnych.

Domenę publiczną stanowią niechronione prawami wyłącznymi elementy utworu, takie jak np. idee czy odkrycia, wytwory intelektu wyłączone spod ochrony prawno-autorskiej, jak np. akty normatywne, urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole czy w końcu utwory, do których prawa autorskie majątkowe wygasły.

Zgodnie z ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych, autorskie prawa majątkowe przyznają twórcy wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji, a także prawo do wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Prawa te są jednak ograniczone w czasie, a wspomniana wcześniej data 1 stycznia wynika stąd, że w wielu krajach, w tym również w Polsce, wygasają one po upływie 70 lata od śmierci twórcy. Czas trwania autorskich praw majątkowych liczy się w pełnych latach następujących po roku, w którym nastąpiło zdarzenie. Od tego bowiem momentu zaczyna się bieg terminów.

Dla przykładu, z dniem 1 stycznia 2018 roku, do domeny publicznej weszły między innymi prace polskiego artysty, Józefa Czajkowskiego, który zmarł w 1947 roku.

czajkowski 1 400x291

Józef Czajkowski, Sad w zimie, 1900

Ponieważ prawo autorskie ma charakter terytorialny, data wygaśnięcia autorskich praw majątkowych i rok przejścia danego utworu do domeny publicznej może być liczony różnie, w zależności od ustawodawstwa danego kraju.

Dla przykładu, prace francuskiego malarza, zmarłego w 1947 roku Pierre’a Bonnarda, w większości państw przeszły do domeny publicznej z dniem 1 stycznia 2018 roku. W przypadku Stanów Zjednoczonych dla prac zrealizowanych pomiędzy 1923 a 1977 rokiem ustawodawca przewidział dłuższy, 95-letni okres ochrony. Wskazuje się dodatkowo, że na tym terytorium obrazy francuskiego artysty, które zostały wykonane przed 1 stycznia 1923 roku, wcześniej stały się częścią domeny publicznej, natomiast pozostałe nadal podlegają ochronie.

pierre bonnard 400x336

Pierre Bonnard, Kobieta z papugą, 1910

Prawnym następstwem przejścia utworu do domeny publicznej jest jego powszechna dostępność pozwalająca na swobodne reprodukowanie, kopiowanie, adaptację i tworzenie dzieł zależnych, jak również rozpowszechnianie utworu bez konieczności ubiegania się o zgodę twórcy lub jego następców prawnych. Poza przypadkami regulacji krajowych dotyczących pobierania opłat od producentów i wydawców z tytułu opublikowania egzemplarzy utworów, które przeszły do domeny publicznej, korzystający nie ma obowiązku płacenia wynagrodzenia.

Wykorzystanie utworów znajdujących się w domenie publicznej może przybierać różne formy, poczynając od udostępnienia zdigitalizowanych zbiorów przez instytucje kultury, poprzez wydawanie muzyki bez konieczności płacenia tantiem czy uzyskania licencji, kończąc na reprodukcji obrazów na przedmiotach codziennego użytku czy wykorzystaniu ich w kampaniach reklamowych.

Z korzystaniem z utworów znajdujących się w domenie publicznej mogą się jednak czasem wiązać pewne ograniczenia wynikające z konieczności respektowania autorskich praw osobistych twórcy.

Prawa autorskie dzielą się na autorskie prawa majątkowe, które, jak wspomniano powyżej, wygasają po upływie określonego w ustawie czasu i autorskie prawa osobiste niemające w zasadzie ekonomicznego charakteru. Zgodnie z ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych, autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem, a w szczególności prawo do autorstwa utworu, oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo, nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania, decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności i nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.

Po śmierci twórcy roszczeń związanych z ochroną autorskich praw osobistych mogą dochodzić jego spadkobiercy, jak również odpowiednie dla danego rodzaju twórczości stowarzyszenia artystów czy też organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi, która zarządzała prawami autorskimi zmarłego twórcy. Z praktycznego punktu widzenia, w miarę upływu kolejnych lat od śmierci twórcy, ochrona przewidziana na gruncie autorskich praw osobistych ulega osłabieniu, przekształcając się w ochronę dziedzictwa kulturowego.

Mając na uwadze powyższe, trudno byłoby postawić zarzut naruszenia autorskich praw osobistych w przypadku komercyjnego wykorzystania powszechnie znanego obrazu, którego autorstwo nie budzi wątpliwości, nawet jeżeli dodatkowo poddano go znacznym modyfikacjom, jak w przypadku wykorzystania wizerunku Mona Lisy z dorysowanymi wąsami. Z praktycznego punktu widzenia, największym ograniczeniem związanym z wykorzystaniem obrazów mających stanowić część domeny publicznej wydaje się więc potwierdzenie autorstwa obrazu, ustalenie daty śmierci jego autora, jak również, w niektórych przypadkach, ustalenie daty pierwszego opublikowania obrazu, od której może być liczony czas jego przejścia do domeny publicznej.

Autorką tekstu jest Marta Grabiec, adwokat w Kancelarii GESSEL, która specjalizuje się w prawie własności intelektualnej, prawie nowych technologii, zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, prawie mediów oraz ochronie dóbr osobistych. Posiada wieloletnie doświadczenie w obsłudze prawnej polskich i zagranicznych przedsiębiorców w wyżej wymienionych obszarach. Reprezentuje Klientów w postępowaniach sądowych, w sporach dotyczących zwalczania naruszeń praw własności intelektualnej, zwalczania czynów nieuczciwej konkurencji i naruszenia dóbr osobistych. Z Kancelarią GESSEL związana od 2012 roku.

 

Mogą Cię zainteresować

17.07.2024

Czy zatrudnienie przez Microsoft pracowników start-upów może być formą koncentracji ?

Czy zatrudnienie przez Microsoft pracowników start-upów może być formą koncentracji ? Zatrudnienie przez Microsoft pracowników start-upów jest badane jako możliwa fuz...

Publikacje
Czy zatrudnienie przez Microsoft pracowników start-upów może być formą koncentracji ?

10.07.2024

Jedni idą na wakacje, a inni – na wojnę z gigantami cyfrowymi Microsoftem i Apple

W przypadku Microsoft - Komisja zarzuca Microsoft nadużycie pozycji dominującej na światowym rynku aplikacji SaaS poprzez związanie produktu do komunikacji i współpracy ...

Publikacje
Jedni idą na wakacje, a inni – na wojnę z gigantami cyfrowymi Microsoftem i Apple
Wszystkie publikacje

Chcesz być na bieżąco?

Zapisz się do newslettera!

tygrys