Ważne zmiany w przepisach regulujących spory cywilne

Dnia 4 lipca 2019 r. Sejm przyjął poprawki Senatu zgłoszone do ustawy z dnia 13 czerwca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw. Oznacza to, że od wprowadzenia głębokich zmian w procedurze cywilnej, które niesie ze sobą wspomniana ustawa, dzieli nas obecnie jedynie podpis Prezydenta.

Obszerna, bo licząca ponad 85 stron druku nowelizacja, w wielu różnych aspektach diametralnie zmienia istniejącą dotąd procedurę cywilną. W szczególności przywrócenie zlikwidowanej w 2012 r. odrębnej procedury gospodarczej będzie miało duże znaczenie dla przedsiębiorców i można założyć, że skutki nowelizacji już niedługo mogą być odczuwalne dla wielu z nich. O części zmian – tych mających swoje źródło w rozwiązaniach stosowanych w postępowaniach arbitrażowych – prawnicy Kancelarii szerzej pisali już na etapie prac nad projektem ustawy (link).

Poniżej wskazaliśmy na najważniejsze zmiany, choć zakresem reformy objęto znacznie więcej aspektów postępowania. Celem zmian, wedle deklarowanego zamysłu ich twórców, było znaczne przyspieszenie i skrócenie czasu trwania postępowania przed sądami cywilnymi. Czy zmiany te spełnia pokładane w nich nadzieje – czas pokaże.

Zmiany dla wszystkich

• Znaczącym rozwiązaniem wprowadzanym nowelizacją jest instytucja tzw. posiedzenia wstępnego, na którym strony i sąd sporządzą plan przebiegu przyszłej rozprawy i postępowania dowodowego.
• Pojawia się także – zaczerpnięty z procedury karnej – obowiązek poinformowania stron przez sąd, o możliwości rozstrzygnięcia żądania / wniosku na innej podstawie prawnej, niż przez nie wskazywana.
• Przyznane zostaje sędziemu uprawnienie do poinformowania stron o przewidywanym wyniku sprawy w oparciu o dotychczas zgłoszone przez nie dowody. Jest to o tyle istotna zmiana, że dotychczas sędzia w postępowaniu cywilnym pełnił raczej rolę milczącego obserwatora nie zdradzając w żaden sposób w toku postępowania, jaki wyrok ogłosi.
• Zmiany przewidują też liczne – tak merytoryczne jak i formalne – ograniczenia możliwości podnoszenia zarzutu potrącenia. Podstawą zarzutu może być, co do zasady tylko wierzytelność pochodzącą z tego samego stosunku prawnego, co ta będąca przedmiotem żądania pozwu. Podniesienie zarzutu będzie zaś możliwe tylko w piśmie procesowym, najpóźniej w chwili wdania się w spór, co do istoty sprawy albo w terminie dwóch tygodni od dnia uzyskania waloru wymagalności wierzytelności przedstawionej do potrącenia.
• Nowelizacja wprowadza także zmiany w zakresie postępowania dowodowego obejmujące m.in. wprowadzenie katalogu podstaw pominięcia dowodu oraz wprowadzenie możliwości składania zeznań przez świadków na piśmie – jeśli sąd tak postanowi.
• Powiększony zostaje katalog przypadków, gdy sąd może wydać wyrok na posiedzeniu niejawnym; postanowienia zaś co do zasady mogą być wydawane przez sąd na posiedzeniu niejawnym, co stanowi odwrócenie dotychczas istniejącej zasady.
• Nowelizacja zrywa z zasadą podwójnego badania środka zaskarżenia pod względem formalnym przez sąd I i II instancji oraz odbiera sądowi I instancji możliwość jego odrzucenia – obecnie czynności tych będzie dokonywał jedynie sąd II instancji. W postępowaniu zażaleniowym poszerzony znacznie zostaje katalog przypadków przewidujących tzw. „instancję poziomą” tj. rozpoznawanie zażalenia przez ten sam Sąd w innym składzie a także wprowadzona i zdefiniowana zostaje instytucja „zażalenia wniesionego jedynie dla zwłoki w postępowaniu”, które sąd I instancji pozostawia w aktach sprawy bez żadnych dalszych czynności.
• Uwzględniając poprawki wniesione rzez Senat, ostatecznie zrezygnowano z kontrowersyjnego rozwiązania przewidującego odrzucanie nieprawidłowo opłaconych środków zaskarżenia wniesionych przez adwokatów, radców prawnych, rzeczników patentowych i Prokuratorię Generalną RP – bez uprzedniego wzywania do uiszczenia opłaty jak również z wprowadzenia w takim wypadku tzw. opłaty dodatkowej.

Zmiany w postępowaniach odrębnych, w tym dla przedsiębiorców

• Warto osobno podkreślić, że nowelizacja przywraca – choć w nieco innej formie – zniesione w 2012 r. postępowanie odrębne w sprawach gospodarczych, dodatkowo dokonując zmian w kognicji sądów gospodarczych. Zmianie ulega katalog spraw rozpoznawanych przez sądy gospodarcze, który poszerzono m.in. o spory z umów leasingu oraz umów o roboty budowlane bez względu na posiadanie przez strony statusu przedsiębiorcy. Sama zaś nowa procedura przewiduje znaczne ograniczenia postępowania dowodowego. Znaczącym novum jest możliwość zawierania przez strony tzw. umów dowodowych wyłączających w postępowaniu określone dowody. Powyższe może mieć znaczące przełożenie na codzienność przedsiębiorców, bowiem już od tego jakie rodzaje dowodów uwzględnią oni w ramach zawieranych kontaktów będzie w znacznej mierze zależeć sposób prowadzenia przyszłego, ewentualnego sporu pomiędzy stronami. Znaczącą zmianą będzie tez wprowadzenie zasady, że dowody z zeznań świadków będą miały w postępowaniu przed sądem gospodarczym jedynie posiłkowe znaczenie.
• Podobnie, istotne zmiany następują w zakresie postępowania upominawczego oraz nakazowego. Tytułem przykładu można tylko wskazać na zawężenie katalogu podstaw wydania nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym (m.in. znika możliwość wydania nakazu na podstawie wyciągu z ksiąg bankowych) przy równoczesnym otwarciu możliwości wydawania obu rodzajów nakazów zapłaty w przypadku, gdy pozwany ma miejsce zamieszkania poza granicami kraju a nawet poza granicami Unii Europejskiej, co dotychczas nie było możliwe.

Kiedy zmiany wejdą w życie?

Termin wejścia w życie zmian ustawodawca ustalił co do zasady, na 3 miesiące, jednak w wielu przypadkach będzie to zaledwie 14 dni od chwili ogłoszenia ustawy, co nastąpi zapewne w ciągu kilku tygodni. Tak krótki – jak na skalę dokonanej nowelizacji – okres vacatio legis wymagać będzie od wszystkich uczestników postępowań cywilnych, tak sędziów jak i stron i ich pełnomocników, szybkiego zaznajomienia się z niuansami nowych rozwiązań.

W przypadku pytań lub wątpliwości zapraszamy do kontaktu z: