Nakładem wydawnictwa Kluwer Law International ukazała się książka dr Beaty Gessel-Kalinowskiej vel Kalisz zatytułowana „The Legal, Real and Converged Interest in Declaratory Relief”

Czerpiąc inspirację z myśli Lorda Atkina „[A declaration is] one of the most valuable contributions that the courts have made to the commercial life of this country”, Beata Gessel-Kalinowska vel Kalisz analizuje w monografii z perspektywy komparatystycznej problematykę interesu prawnego, który stanowi przesłankę wydania wyroku ustalającego. W wyniku prawnoporównawczej analizy stawia tezę, że konieczna jest w Polsce zmiana jego dotychczasowej percepcji.

Autorka zauważa na wstępie, że w systemach prawnych niemal na całym świcie zdecydowano się na podobną metodę regulacyjną problematyki wyroków ustalających, tj. przepisy ich dotyczące, jeśli istnieją w danym systemie prawnym, zazwyczaj są bardzo oszczędnie zredagowane. Regulaminy arbitrażowe również nie wprowadzają najczęściej szczegółowych zasad dotyczących rodzajów możliwych powództw i rozstrzygnięć sporu. W rezultacie takiego stanu rzeczy, ważną rolę w trakcie rozpatrywania powództw o ustalenie odgrywa doktryna i praktyka poszczególnych systemów prawnych oraz praktyka arbitrażowa, których kształt autorka interesująco omawia w swojej monografii.

W systemach prawnych inspirowanych prawem niemieckim wprowadzono ideę „interesu prawnego” jako przesłankę wydania wyroku ustalającego, która ogranicza dostęp do uzyskania tego rodzaju ochrony prawnej. Służy ona od czasów szkoły pandektystów niemieckich ochronie sądów przed zalaniem ich nadmierną liczbą powództw. Według Beaty Gessel-Kalinowskiej vel Kalisz, analiza licznych sposobów rozumienia tego pojęcia wskazuje, że nie jest ono jednoznaczne, a ponadto zbyt restrykcyjnie ogranicza ono dostęp do uzyskania ochrony prawnej. Ograniczenie takie nie jest znane w systemach prawnych kręgu common law, które cechuje bardziej pragmatyczne podejście do tej kwestii. W Anglii występuje bowiem znacznie bardziej elastyczna koncepcja „interesu rzeczywistego” (ang. real interest). Brak tam ograniczeń co do przedmiotu wyroków ustalających, nie są one ograniczone tylko do stosunków prawnych lub praw. Gdy idzie o międzynarodowy arbitraż, to – w wyniku częstego stosowania przez arbitrów rozwiązań intuicyjnych – neutralizuje on wady zbyt ścisłego rozumienia interesu prawnego. W dziedzinie tej dochodzi do przemieszania się wpływów niemieckich z myślą prawniczą kultury common law, której wynikiem jest autonomiczne rozumienie pojęcia „interesu” w uzyskaniu wyroku ustalającego. Wszystkie te rozważania autorka wzbogaca na końcu swojej książki o analizę pojęcia „interesu prawnego” z perspektywy teoretycznoprawnej, m.in. w świetle zasad sprawiedliwości proceduralnej J. Rawls’a.

Reasumując, dotychczas znany w Polsce sposób spojrzenia na interes prawny został w monografii zestawiony z angielskim prawem oraz tamtejszą praktyką sądową, jak również z praktyką arbitrażową – następnie dodatkowo oceniony przez pryzmat wyników badań empirycznych i przez pryzmat koncepcji teorii sprawiedliwości – które wspólnie stanowią przyczynek do analizy interesu prawnego z nowej perspektywy. Zdaniem Beaty Gessel-Kalinowskiej vel Kalisz, koncepcja interesu prawnego, jako przesłanki wydania wyroku ustalającego, wymaga znacznie większej uwagi niż dotychczas i pewnego zredefiniowania, aby odpowiedzieć na potrzeby współczesnego obrotu prawnego. Kwestia ta niestety rzadko występuje na agendzie zagadnień poddawanych debacie akademickiej.

Rozdziały monografii:

1. Declarations in General – rozdział wprowadza w problematykę wyroków ustalających. Omawia on koncepcję monografii, prezentuje czytelnikom jej założenia, systematykę i stosowane przez autorkę metody naukowe. Nie uprzedzając wniosków końcowych, autorka zarysowuje w nim również swoje spojrzenie na dyskutowane w monografii problemy.
2. The Concept of ‘Legal’ Interest in Germanic Systems of Law – rozdział omawia koncepcję „interesu prawnego” w systemach prawnych wzorowanych na prawie niemieckim. Zawiera on komparatystyczne studium rozumienia interesu prawnego w Niemczech, Austrii, Polsce i w Szwajcarii. Z zastrzeżeniem pewnych różnic, w szczególności dotyczących Szwajcarii, w rozdziale tym obrano podejście synkretyczne, które wskazuje wspólne cechy pojęcia „interesu prawnego” w tych systemach.
3. The Concept of ‘Real’ Interest in English Law – rozdział poświęcony jest koncepcji „interesu rzeczywistego” w prawie angielskim. W tym rozdziale koncepcja interesu prawnego występująca w systemach inspirowanych prawem niemieckim zostaje zestawiona z systemem prawnym, który stanowi ich przeciwieństwo, tj. angielskim system prawnym jako egzemplifikacją systemów common law (w tym ostatnim znany jest zespół przesłanek ograniczających dyskrecjonalność sędziowską podczas wydawania wyroków ustalających, które autorka określa mianem „interesu rzeczywistego”).
4. The Concept of ‘Converged’ Interest in International Arbitration Awards – rozdział wprowadza do koncepcji interesu „mieszanego” w międzynarodowych wyrokach arbitrażowych. Jest to rozdział poświęcony analizie praktyki arbitrażowej i podejścia arbitrów do pojęcia „interesu prawnego” w zakresie jego „narodowego”, względnie „ponadnarodowego” rozumienia, w sytuacji gdy pojęcie to występuje w prawie państwa siedziby arbitrażu. Ustalenia zawarte w tym rozdziale zostają zilustrowane znaczną liczbą wyroków arbitrażowych, wydanych głównie w sprawach na tle fuzji i przejęć.
5. The Problem of Redefinition of Legal Interest Concept in Light of the Access to Justice Principles – ostatni rozdział monografii, który omawia potrzebę redefinicji koncepcji interesu prawnego w świetle zasad dostępu do ochrony prawnej. W rozdziale tym autorka obiera krytyczne podejście do interesu prawnego w świetle zasad sprawiedliwości proceduralnej, które proponuje jako nową perspektywę kognitywną. Analiza w tej części monografii, prowadzona z perspektywy zasad dostępu do wymiaru sprawiedliwości, jest oparta o dogmatyczny przegląd systemu prawa, obejmujący normy prawa materialnego cywilnego i procesowego, wzbogacony o teorię sprawiedliwości, analizę prawnoporównawczą i statystyczną.

Ponadto monografia zawiera cztery aneksy, przygotowane z pomocą współautorów, które zwięźle omawiają wyroki ustalające w prawie austriackim, w prawie niemieckim, w prawie polskim, a także w prawie szwajcarskim.

Zachęcamy do lektury publikacji, którą można nabyć za pośrednictwem Wydawnictwa Wolters Kluwer. 

Książka napisana w języku angielskim.